γράφει ο
Κώστας Παπακοσμάς
Ήταν η 11η Απριλίου του 1941 και από το ξημέρωμα της ξεκινούσε η “μεγάλη νύχτα” για την Καβάλα.
Οι πρώτοι Γερμανοί στρατιώτες εισέρχονταν στην πόλη. Την επομένη τυπώθηκε και κυκλοφόρησε η Διαταγή του Γερμανού Στρατιωτικού Διοικητή Καβάλας για παράδοση όπλων, άνοιγμα καταστημάτων, παράδοση τροφίμων που κλάπηκαν από στρατιωτικές αποθήκες και ιδιωτικά καταστήματα, υπακοή στις διαταγές Χωροφυλακής, τιμές τροφίμων και χρήση νομισμάτων κλπ.
Η πόλη είχε περάσει ένα διήμερο αναρχίας και καταστροφών. Η είδηση ότι έρχονται οι Γερμανοί προκάλεσε λεηλασίες στις στρατιωτικές αποθήκες τροφίμων που είχαν .. εγκαταλειφθεί από τον Ελληνικό στρατό.
Παρότι υπήρχε απόφαση οι Ελληνικές δυνάμεις να παραμείνουν στις θέσεις τους υπήρξαν περιπτώσεις όπου με δικές τους πρωτοβουλίες τοπικοί διοικητές αναχωρούσαν με σκοπό την μη αιχμαλωσία τους από τον Γερμανικό στρατό.
Ο διοικητής της 7ης Μεραρχίας αναχώρησε, χωρίς διαταγή από την Δράμα για την Καβάλα και στη συνέχεια με ατμόπλοιο για την Αθήνα, μαζί με τον επιτελάρχη της Μεραρχίας και τον Ανώτερο Στρατιωτικό διοικητή της Καβάλας και τους αξιωματικούς της Χωροφυλακής.
Ο διοικητής του Πυροβολικού διαφώνησε με την απόφαση αυτή και επέστρεψε από την Καβάλα στην Δράμα. Μαζί με τους στρατιωτικούς έφυγαν και οι διορισμένες αρχές της πόλης. “Η αναχώρηση του διοικητού της Μεραρχίας μετά του επιτελείου του απεκρύβει από τα μαχόμενα τμήματα, κατόπιν διαταγής του Τ.Σ.Α.Μ. ..” αυτό αναφέρεται στα επίσημα στοιχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, που έχουμε διαβάσει.
Το ίδιο έγινε και στην Δράμα, όταν έγινε γνωστό ότι οι διοικητές έφυγαν υπήρξε πανικός και οι πολίτες άρχισαν να λεηλατούν τις στρατιωτικές αποθήκες τροφίμων για να εξασφαλίσουν αποθέματα τροφίμων διαισθανόμενοι την έλευση των Βουλγάρων που είχαν γνωρίσει οδυνηρά την περίοδο 1916-1918.
Τα εναπομείναντα τμήματα του Στρατού μάταια προσπαθούσαν να επιβάλουν την τάξη. Ο Κ. Μπακόπουλος έστειλε το πρωί της 10ης Απριλίου τον έφεδρο Υποστράτηγο Επιμελητείας Θεοφάνη Οικονόμου στην Καβάλα για την ..επιβολή της τάξεως.
Αυτό δεν έγινε και ο Μπακόπουλος μετά δυο ημέρες έστειλε τον Συνταγματάρχη Ζησιμόπουλο Επαμεινώνδα με τμήμα πεζικού για το σκοπό αυτό. Ήδη όμως ήταν αργά το χάος κυριαρχούσε..
Στο μεταξύ η Ταξιαρχία του Νέστου αποφασίστηκε να διαφύγει στη Θάσο. Η προσπάθεια ξεκίνησε από το απόγευμα της 9ης Απριλίου από την Κεραμωτή με βενζινόπλοια. Τμήμα όμως της Ταξιαρχίας , όπως αυτά από την Σταυρούπολη δεν πρόλαβαν να πάνε στην Κεραμωτή έτσι παραδόθηκαν στους Γερμανούς και μεταφέρθηκαν στην συνέχεια σε στρατόπεδο, στην Ξάνθη.
Από την Θάσο με τα ίδια πλοία κατευθύνθηκαν στην Λήμνο, όμως η θαλασσοταραχή δεν επέτρεψε για ορισμένα τμήματα την αναχώρηση, αυτά έμειναν στα Λιμενάρια και με ατμόπλοιο μια μέρα μετά αναχώρησαν για την Χαλκίδα.
Οι της Λήμνου προωθήθηκαν στην Μυτιλήνη με σκοπό να πάνε στην Κρήτη, όμως η ταχύτατη προέλαση των Γερμανών είχε σαν αποτέλεσμα την αιχμαλωσία των δυνάμεων αυτών στη Χίο και την παράδοση της Ταξιαρχίας αμαχητί.
Στο μεταξύ στις 11 Απριλίου έφτασε στην Δράμα Γερμανός συνταγματάρχης και σε συνεννόηση με τον Έλληνα διοικητή της Μεραρχίας αποφασίσθηκε η άμεση απόλυση των οπλιτών που κατάγονταν από την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.
Οι οπλίτες που έμειναν συγκεντρώθηκαν στις εγκαταστάσεις του 26ου Συντάγματος Πεζικού και οι Αξιωματικοί στο κτίριο του Γυμνασίου.
Η είδηση ότι οι Γερμανοί κατέλαβαν την κοιλάδα του Αξιού και προελαύνουν για τη Θεσσαλονίκη “τρόμαξε” τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές της Καβάλας.
Έβλεπαν ότι δεν θα μπορούσαν να φύγουν ..δια ξηράς, αν και οι εντολές ήταν να παραμείνουν στις θέσεις τους.
Οι περισσότεροι .. “ξένοι” στην Καβάλα αγνόησαν το όποιο καθήκον είχαν απέναντι στο αξίωμα που κατείχαν και κυρίως απέναντι στους κατοίκους αυτής της περιοχής.
Ο φόβος της αιχμαλωσίας (αν και οι Γερμανοί δεν κράτησαν αιχμαλώτους για πολύ καιρό ούτε έστειλαν Έλληνες αξιωματικούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης) έκανε τους ανθρώπους αυτούς να το “βάλουν στα πόδια”.
Οι μαρτυρίες λένε ότι οι ιθύνοντες της φυγής αυτής επινόησαν ένα «κόλπο» για την αναχώρηση τους ώστε να μην γίνουν αντιληπτοί από τους πολίτες. «Σκηνοθέτησαν» αντιαεροπορικό συναγερμό, οι σειρήνες ήχησαν και ο κόσμος κλείστηκε στα καταφύγια.
Την ίδια ώρα οι «αρχές» επιβιβάστηκαν σε πλοιάριο και βγήκαν από το Λιμάνι όπου στα ανοιχτά ήταν το ατμόπλοιο «Κορινθία» στο οποίο επιβιβάστηκαν με προορισμό αρχικά την Θάσο και στη συνέχεια την Λήμνο.
Όταν ο κόσμος διαπίστωσε τι είχε συμβεί “ξέσπασε”. Οι φήμες οργίαζαν και ο πανικός κατέλαβε τους περισσότερους. Ο Γερμανικός στρατός ταχύτατα έφτασε στην πόλη της Καβάλας, από τα ανατολικά και από την περιοχή του Νέστου.
Στην πόλη υπήρχαν αρκετές αποθήκες στρατιωτικές όπου φυλάσσονταν μεγάλες ποσότητες τροφίμων ικανές να «θρέψουν» επί μακρόν ..τον πληθυσμό.
Οι Καβαλιώτες όταν έμαθαν ότι οι αρχές αλλά και ανώτατοι στρατιωτικοί έφυγαν από την πόλη ξέσπασαν .. εξουδετέρωσαν τις ισχνές φρουρές και «εισέβαλαν» στις αποθήκες.
Ο καθένας προσπαθούσε να πάρει ότι μπορούσε, εύλογο ήταν να γίνει λεηλασία . Τα «αγαθά» σκορπίζονταν και οι πολίτες μάλωναν και ποδοπατούνταν μεταξύ τους. Ο Γιώργος Πέγιος στο βιβλίο του «Από την ιστορία του Συνδικαλιστικού Κινήματος της Καβάλας (1922-1953)» περιγράφει γλαφυρά τις στιγμές εκείνες που στις διηγήσεις των Καβαλιωτών τα επόμενα χρόνια ονομάσθηκε “γιάμα”.
Ο αείμνηστος Πέγιος αναφέρει ότι υπήρχε και μια νεκρή καπνεργάτρια η οποία ποδοπατήθηκε από το πλήθος, που προσπαθούσε να πάρει τρόφιμα από τις αποθήκες.
Οι αποθήκες αυτές ήταν στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου, στη Βενιζέλου αλλά και στο Φάληρο. Η συγχωρεμένη η γιαγιά μου έλεγε για την αγωνία των κατοίκων να μεταφέρουν στα σπίτια τους αλεύρι, λάδι, ζυμαρικά ακόμα και ..σαπούνι.
Οι Καβαλιώτες γνώριζαν ότι ..έρχονταν οι Βούλγαροι κι αυτό τους τρόμαζε. Γνώριζαν την πείνα που είχε αφανίσει χιλιάδες συμπολίτες τους στην δεύτερη Βουλγαρική κατοχή 1916-1918, κι αν δεν το είδαν οι ίδιοι, μια και ήταν οι περισσότεροι πρόσφυγες στην πόλη (είχαν εγκατασταθεί μετά το 1922) τους το περιέγραφαν οι ντόπιοι με τα πιο μελανά χρώματα.
Για αυτό λοιπόν προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν κάποια αποθέματα τροφίμων. Στον Άγιο Γεώργιο το λάδι έτρεχε. «ποτάμι» έσπαζαν τα βαρέλια για να πάρουν ελάχιστες ποσότητες σε μπουκάλια και τενεκέδες, κάποιοι προσπαθούσαν να πάνε κυλώντας στα σπίτια τους, αυτά όμως στους κυβόλιθους άνοιγαν και το περιεχόμενο τους άδειαζε στο δρόμο.
Από την περιοχή Περιγιαλίου (Καρά – Ορμάν) άρχισαν το πρωί της 11ης Απριλίου 1941 να έρχονται στην πόλη της Καβάλας τα πρώτα τμήματα εμπροσθοφυλακής των Γερμανών. Κλεισμένοι στα σπίτια οι Καβαλιώτες από τα παράθυρα παρακολουθούσαν τα άρματα, τα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και τις μοτοσυκλέτες που με τάξη προχωρούσαν στους κυβολιθοστρωμένους δρόμους.
Κοντά στις Καμάρες αυτοβούλως κάποιοι οργανώνουν «υποδοχή» είναι μια μικρή ομάδα ατόμων που είχαν πιστέψει ότι Γερμανοί και Ρώσοι θα δημιουργούσαν μια νέα τάξη πραγμάτων ..ο λαός τους έλεγε “πεμπτοφαλαγγίτες”.
Αυτοί οι λίγοι μια μέρα πριν επωφελούμενοι και της αναρχίας που επικρατούσε αφού οι «αρχές» εγκατέλειψαν την Καβάλα πήγαν στα γραφεία του τότε Εργατικού Κέντρου και κατέστρεψαν φωτογραφίες του Βασιλιά Γεωργίου και του Ιωάννη Μεταξά.
Οι ίδιοι θέλησαν να μιλήσουν και στους “περίεργους” που είχαν συγκεντρωθεί στην Πλατεία. Οι Γερμανοί δεν έδωσαν κανένα «βάρος» στις κινήσεις αυτές των ..λίγων. Είχαν τα δικά τους σχέδια.
Το κείμενο αυτό το αφιερώνω στη γιαγιά μου, αλλά και σε όλους τους Καβαλιώτες που με δύναμη ψυχής άντεξαν στα δεινά που υπέστησαν τις εποχές εκείνες.
Μέχρι το θάνατο τους περιέγραφαν τα χρόνια της κατοχής και ειδικά το μεγάλο βασανιστήριο της πείνας και της αγωνιώδους προσπάθειας για αναζήτηση τροφής.
Όταν δε εμείς – παιδιά – δυστροπούσαμε σε κάποιο φαγητό μας έλεγαν με νόημα .. “μια Βουργαρία θέλετε” βέβαια τότε δεν καταλαβαίναμε, τώρα όμως, με την έρευνα της Ιστορίας, καταλαβαίνω το νόημα των λέξεων εκείνων..
Είναι η οδό Δοϊράνης δίπλα στην πλατεία, οι Γερμανικές δυνάμεις κατεβαίνουν προς το Λιμάνι. Αμήχανοι οι Καβαλιώτες παρακολουθούν την ...κίνηση των στρατιωτικών δυνάμεων.
Το Δημαρχείο της πόλης με την ... σβάστικα στον ιστό..
Γερμανός στρατιώτης μπροστά στο Δημαρχείο
