Η νέα ταινία της Ελένης Αλεξανδράκη «Θολός Βυθός», βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γιάννη Ατζακά, κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες στις 20 Φεβρουαρίου.
Πρόκειται για την αληθινή ιστορία του συγγραφέα Γιάννη Ατζακά, με καταγωγή από τον Θεολόγο Θάσου.
Η παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας πραγματοποιήθηκε στο 65ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το περασμένο φθινόπωρο. Το σενάριο συνυπογράφουν η σκηνοθέτιδα και ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης, ενώ στο πολυπρόσωπο καστ συμμετέχουν γνωστοί και καταξιωμένοι Έλληνες ηθοποιοί, όπως οι Κάτια Γκουλιώνη, Εύη Σαουλίδου, Αινείας Τσαμάτης, Μανώλης Μαυροματάκης, Σίμος Κακάλας, Ακύλλας Καραζήσης, Αγλαΐα Παππά, Θέμης Πάνου, Γιάννης Κοκκιασμένος, Μαρία Καλλιμάνη, Ανδρέας Μαριανός και Στέλιος Μάινας.
Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΚΑΙ Ο ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΣ ΤΙΤΛΟΣ
1949, ο Γιάννης, γιος αντάρτη, ξεριζώνεται από τη θαλπωρή του σπιτιού του στο χωριό, γιατί η γιαγιά του πείθεται να τον παραδώσει στις Παιδοπόλεις της βασίλισσας Φρειδερίκης με την ελπίδα ότι το εγγόνι της θα μάθει γράμματα. Σε αυτά τα ιδρύματα, το παιδί περνάει έξι από τα πιο τρυφερά χρόνια της ζωής του. Εφιάλτες και σκοτεινά αισθήματα για τον πατέρα του στοιχειώνουν την καρδιά του…
Πρόκειται για την αληθινή ιστορία του συγγραφέα Γιάννη Ατζακά (ο ήρωας του μυθιστορήματος ονόματι Γιάννης Αρχοντής είναι το alter ego του), ενώ ο τίτλος είναι αινιγματικός και ταυτόχρονα ιδιαίτερα εύστοχος. Στην πραγματικότητα ο συγγραφέας ξεκίνησε να γράφει σε ηλικία περίπου 65 ετών. Δεδομένου ότι έπρεπε να ανασύρει τις καταλαγιασμένες του βιωματικές εμπειρίες, που για περισσότερα από 50 χρόνια είχε απωθήσει, από τον θολό βυθό της μνήμης του και της παιδικής του συνείδησης, το μυθιστόρημα έλαβε τον συγκεκριμένο τίτλο.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Υπήρχε πάντα μέσα του η βαθιά χαρακιά που άφησε το πέρασμα από τις μετεμφυλιακές εκείνες Παιδοπόλεις. Δεν ήταν τόσο η ανάγκη ενός τελικού απολογισμού, όσο η επίμονη “αναζήτηση του χαμένου χρόνου” και των σημαδιών που άφησε μέσα του μια εποχή ερμητικά κλειστή».
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΤΖΑΚΑΣ
Ο Γιάννης Ατζακάς γεννήθηκε το 1941 στον Θεολόγο της Θάσου. Αποφοίτησε το 1966 από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και από το 1975 εργάστηκε στην ιδιωτική και τη δημόσια μέση εκπαίδευση. Τα έργα του «Διπλωμένα φτερά» (2007), «Θολός Βυθός» (2008) και «Φως της Φονιάς» (2013) αποτελούν τριλογία. Δημοσίευσε επίσης την πολιτική νουβέλα «Κάτω από τις οπλές» (2010), τα διηγήματα «Λίγη φλόγα, πολλή στάχτη» (2015), το μυθιστόρημα «Η Σπηλιά» (2018) και τα διηγήματα «Σκυφτοί Περάσανε» (2021), όλα από τις εκδόσεις Άγρα. Αξίζει να σημειωθεί πως ο «Θολός Βυθός» τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος το 2009.
ΕΛ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗ: «ΕΠΙΚΑΙΡΟ ΘΕΜΑ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ-ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ»
Η σκηνοθέτις της ταινίας, Ελένη Αλεξανδράκη, σχολιάζει σε σημείωμά της: «Ο “Θολός Βυθός” είναι ελεύθερη διασκευή των βιβλίων “Διπλωμένα Φτερά” και “Θολός Βυθός” του Γιάννη Ατζακά. Επικεντρώνεται στη ζωή του Γιάννη, στη σκέψη του, στην ψυχή του και στη διαδρομή του από τη μέρα που ξεριζώνεται από το φυσικό του περιβάλλον και εκτοπίζεται σε έναν κόσμο επιβεβλημένο, μέχρι την στιγμή που καταφέρνει να εξομολογηθεί τα όσα έζησε στον άνθρωπο που τον στοίχειωσε για χρόνια με την απουσία του. Παρόλο που η ιστορία διαδραματίζεται σε μια παλαιότερη εποχή, δεν επιδιώκεται στην εικόνα της ταινίας ακριβής ιστορική αναπαράσταση. Ο ακαθόριστος χώρος, οι γωνίες λήψης, η ακινησία της μηχανής και οι φακοί που χρησιμοποιήσαμε επιχειρούν να δημιουργήσουν το σύμπαν του μυαλού του ήρωα.
Η ιδέα τού να κάνω μια ταινία από τα βιβλία του Γιάννη Ατζακά γαντζώθηκε στο μυαλό μου ήδη από το 2009, γιατί εκτός από τον θελκτικό τρόπο με τον οποίο μεταδίδει ο συγγραφέας την εμπειρία του και την τότε αφέλεια της παιδικής του σκέψης, συνειδητοποίησα πόσο συχνά η προστασία των παιδιών συνδυάζεται με την εκμετάλλευση της αθωότητάς τους και πόσο αυτό είναι ένα θέμα που εξακολουθεί να είναι δυστυχώς επίκαιρο με χίλιους δυο τρόπους. Μάλιστα, σοκαρίστηκα, όταν, κάνοντας έρευνα για το σενάριο, ανακάλυψα πολλές αντίστοιχες ιστορίες ανθρώπων απ’ όλο τον κόσμο και σε διάφορες εποχές».
ΟΙ ΠΑΙΔΟΠΟΛΕΙΣ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Οι Παιδοπόλεις της βασίλισσας Φρειδερίκης ήταν απότοκος μιας δύσκολης ιστορικής συγκυρίας στην Ελλάδα του Εμφυλίου (1946-1949). Επρόκειτο για ιδιότυπα ιδρύματα φιλοξενίας αγοριών στην πλειοψηφία, αλλά και κοριτσιών νηπιακής, παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Η διαδικασία μεταγωγής χιλιάδων παιδιών σε αυτά τα οικοτροφεία, ο αριθμός των οποίων την περίοδο του Εμφυλίου ξεπερνούσε τα 50, χρησιμοποιήθηκε σε προπαγανδιστικό, πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο με αποτέλεσμα την έντονη ιδεολογική φόρτιση, ακόμα και σήμερα, αυτών των ενεργειών. Το ιστορικό ζήτημα των Παιδοπόλεων ως συγκρουσιακό-διχαστικό θέμα της Σύγχρονης Ιστορίας έχει συχνά προκαλέσει δημόσιες αντιπαραθέσεις και επιδέχεται ακόμα και στις μέρες μας διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις, κυρίως όσον αφορά στα κίνητρα της μεταγωγής των παιδιών σε αυτές τις δομές, αν αυτά «σώθηκαν» ή αν «αρπάχτηκαν» και κατά πόσο οι «προστάτες» τους τα γαλούχησαν με τα δικά τους πιστεύω.
Με το συγκεκριμένο αυτό ζήτημα έχουν ασχοληθεί σημαντικοί ιστορικοί και κοινωνικοί ανθρωπολόγοι. Ξεχωρίζουν οι μελέτες των Τασούλας Βερβενιώτη, Ρίκης Βαν Μπούσχοτεν, Λουκιανού Χασιώτη και Στέφανου Αγάθου. Ειδική μνεία αξίζει να γίνει στον τελευταίο, ο οποίος έχει εκπονήσει διατριβή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας με θέμα την Παιδόπολη Ζηρού Πρεβέζης (1948-1986), απ’ όπου μπορεί κανείς να αντλήσει χρήσιμες ιστορικές πληροφορίες για τη λειτουργία γενικότερα των ιδρυμάτων ανηλίκων και να εντοπίσει σημαντικές πτυχές όχι μόνο της τοπικής, αλλά και της κοινωνικής και προφορικής ιστορίας. Το πιο σημαντικό στοιχείο της εν λόγω έρευνας, πέραν του ότι δεν υπάρχει μέχρι σήμερα άλλη σχετική διατριβή για τα συγκεκριμένα οικοτροφεία που ιδρύθηκαν σε μία εξαιρετικά δύσκολη για τη χώρα ιστορική συγκυρία, είναι ότι δίνεται μια «εικόνα εκ των έσω» καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας των ιδρυμάτων αυτών, καθώς ο συγγραφέας αξιοποίησε συνθετικά και κριτικά πληθώρα πρωτογενών (αρχειακές και προφορικές) και δευτερογενών πηγών.
