γράφει ο
Τάσος Αποστολίδης
Είναι πλέον αστικός μύθος ότι η Καβάλα είναι η μεγαλύτερη πόλη στη βόρεια Ελλάδα μετά τη Θεσσαλονίκη. Στη σημερινή πραγματικότητα έγινε η προτελευταία πόλη μεταξύ των 6 πρωτευουσών της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
(δείτε σχετικούς πίνακες στο τέλος του κειμένου)
Η φήμη της «μεγάλης πόλης» για την Καβάλα κρατούσε πάνω από αιώνα.
Στον σχεδιασμό που έκαναν οι κρατικές υπηρεσίες τις δεκαετίες ’60 και ’70 θεωρούσαν μάλλον σίγουρο ότι η Καβάλα θα αποτελεί τον δεύτερο σημαντικό πόλο της βόρειας Ελλάδας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η αριθμοδότηση του ΟΤΕ στην επαρχία ανάλογα με το μέγεθος και τη δυναμική των αστικών κέντρων, για να εξυπηρετηθούν νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Τα 6ψήφια του ΟΤΕ
Στις αρχές της δεκαετίας του ΄70, οι σημαντικότερες τότε πρωτεύουσες νομών, πλην Αττικής, παίρνουν 6ψήφια τηλεφωνικά νούμερα. Ο ΟΤΕ επιχείρησε μια μακροπρόθεσμη πρόγνωση για την πληθυσμιακή και οικονομική ανάπτυξη κάθε πόλης, ώστε να μην χρειαστεί νέα αριθμοδότηση σε λίγα χρόνια. Εξαψήφια νούμερα τότε απέκτησαν οι πόλεις: Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Λάρισα, Πάτρα, Τρίπολη και Ηράκλειο Κρήτης.
Όταν ήταν πρωτεύουσα 6 νομών
Στην ουσία ακολουθήθηκε η διοικητική διάρθρωση της χώρας εκείνη την περίοδο, σε 7 μείζονες περιφέρειες.
Η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη τότε αποτελείται από τους νομούς Σερρών, Δράμας, Καβάλας, Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου.
Αντίστοιχους σχεδιασμούς έκανε η πολιτεία και σε επίπεδο χωροταξίας, διάρθρωσης των κρατικών υπηρεσιών κλπ.
Ανατράπηκε ένα διαχρονικό μέγεθος
Η Καβάλα μισό αιώνα πριν ήταν το σημαντικότερο αστικό κέντρο τόσο ανατολικά όσο και δυτικά της Θεσσαλονίκης. Και το κράτος προέβλεπε ότι αυτό δεν θα αλλάξει. Η πόλη είχε πληθυσμιακή και οικονομική ανάπτυξη από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, διέθετε λιμάνι και αεροδρόμιο, ήταν πάνω στον σχεδιασμό για τον αυτοκινητόδρομο της βόρειας Ελλάδας, είχε αναπτύξει παράδοση στο εμπόριο και τον τουρισμό.
Μισό αιώνα αργότερα, δεν ήρθαν απλώς τα πάνω κάτω, αλλά σχεδόν όλες οι άλλες πόλεις στην βορειοανατολική Ελλάδα ξεπέρασαν σε πληθυσμό την Καβάλα, ανατρέποντας κάθε πρόβλεψη που είχε προηγηθεί.
(δείτε σχετικούς πίνακες στο τέλος του κειμένου)
Από 1η έγινε προτελευταία
Η Καβάλα από 1η σε πληθυσμό έγινε προτελευταία. Η ανατροπή αυτή συντελέστηκε μέσα στις δύο τελευταίες δεκαετίες.
Στην απογραφή του 1991, η Καβάλα αποτελεί την πρώτη σε πληθυσμό πόλη στα γεωγραφικά διαμερίσματα της τότε Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης.
Η πόλη των Σερρών ήταν 2η σε πληθυσμό και ακολουθούσαν σε αρκετή απόσταση η Κομοτηνή, η Δράμα, η Αλεξανδρούπολη και η Ξάνθη.
Στην απογραφή του 2001, η Καβάλα εξακολουθεί να κρατά την πρωτιά και οι Σέρρες τη δεύτερη θέση. Παρατηρούνται όμως αλλαγές στην κατάταξη των άλλων πρωτευουσών νομών.
Η Αλεξανδρούπολη πλασαρίστηκε από την 5η στην 3η θέση, εκτοπίζοντας την Κομοτηνή στην 4η θέση.
Στην ίδια απογραφή, η Δράμα πέφτει από την 4η στην 6η θέση, παρά το γεγονός ότι σημειώνει 10% αύξηση πληθυσμού.
Ήταν η περίοδος που είχαν αρχίσει να αποδίδουν τα αναπτυξιακά κίνητρα και η Θράκη αναπτυσσόταν με ραγδαίους ρυθμούς.
Την δεκαετία 1991-2001 καταγράφηκε αύξηση πληθυσμού πάνω από 15% στην Κομοτηνή, 22% στην Ξάνθη και 27% στην Αλεξανδρούπολη.
Είχαν μεσολαβήσει σημαντικά γεγονότα. Η χώρα διαιρέθηκε σε 13 περιφέρειες ενώ η έδρα της ΑΜΘ είχε μεταφερθεί από την Καβάλα στην Κομοτηνή, μαζί με δεκάδες υπηρεσίες και χιλιάδες δημοσίους υπαλλήλους.
Πότε άρχισε η κατρακύλα
Στην απογραφή του 2011 σημειώθηκαν πολλαπλές ανατροπές. Η πόλη των Σερρών έγινε πρώτη σε πληθυσμό στην γεωγραφική περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, η Αλεξανδρούπολη πέρασε στη 2η θέση και η Καβάλα έπεσε από την 1η στην 3η θέση.
Η πόλη της Ξάνθης είχε ήδη σχεδόν ίδιο πληθυσμό με την Καβάλα και μέσα στην επόμενη τριετία, σύμφωνα με τα αναθεωρημένα στοιχεία των στατιστικών υπηρεσιών, είχε ήδη ξεπεράσει την Καβάλα.
Κατά την δεκαετία 2001-2011 οι τρεις πρωτεύουσες της Θράκης καταγράφουν αύξηση πληθυσμου από 14% έως 18%.
Ο πληθυσμός στη Δράμα έμεινε σχεδόν αμετάβλητος, στην πόλη των Σερρών καταγράφηκε αύξηση της τάξης του 5% και στην Καβάλα μείωση πληθυσμού της τάξης του 8%.
Στην απογραφή του 2021 οι ανατροπές συνεχίστηκαν. Η Αλεξανδρούπολη περνά στην 1η θέση, αφήνοντας τις Σέρρες στη 2η.
Η Ξάνθη εδραιώθηκε στην 3η θέση, πράγμα που είχε διαφανεί ήδη από την περίοδο 2012-2013 ενώ η Κομοτηνή πέρασε στην 4η θέση, αφήνοντας την Καβάλα στην 5ηκαι προτελευταία θέση των έξι πόλεων, πριν από τη Δράμα η οποία ήδη από το 2001 αποτελεί τη μικρότερη πρωτεύουσα νομού στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.
Μέσα στη δεκαετία 2011-2021 Καβάλα και Δράμα καταγράφουν πληθυσμιακές απώλειες της τάξης του 4%.
Σέρρες και Κομοτηνή παραμένουν σχεδόν στα ίδια ενώ η Αλεξανδρούπολη καταγράφει αύξηση της τάξης του 3%.
Η πόλη της Ξάνθης αποτελεί μια σημαντική έκπληξη καθώς η αύξηση πληθυσμού πλησιάζει το 5%.
Έχει άλλωστε σημειώσει διαδοχικές αυξήσεις πληθυσμού για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες και είναι σήμερα η πόλη με την μεγαλύτερη πληθυσμιακή δυναμική, όπως προκύπτει και από τα συνολικά δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ.
Το πιο τρομακτικό στοιχείο
Ξεχωριστής σημασίας συμπεράσματα προκύπτουν αν παρατηρήσει κανείς τις αθροιστικές μεταβολές πληθυσμού μέσα σε 30 χρόνια, από το 1991 έως το 2021.
Η Αλεξανδρούπολη και η Ξάνθη καταγράφουν θεαματικές αυξήσεις πληθυσμού πάνω από 50%, η Κομοτηνή πάνω από 30%, οι Σέρρες σχεδόν +14% και η Δράμα σχεδόν +9%.
Η Καβάλα είναι το μόνο αστικό κέντρο με απώλειες στην 30ετία της τάξης του 8%.
(δείτε σχετικούς πίνακες στο τέλος του κειμένου)
Επίσημα στοιχεία και τρόπος σύγκρισης
Τα παραπάνω στοιχεία βασίζονται στον μόνιμο πληθυσμό που κατέγραψε η ΕΛΣΤΑΤ στις 4 τελευταίες απογραφές (1991, 2001, 2011, 2021).
Δεν πρόκειται για τα πληθυσμιακά στοιχεία των Δήμων των πρωτευουσών νομών, μιας και τα όριά τους έχουν αλλάξει στο πέρασμα του χρόνου.
Η σύγκριση γίνεται μόνο στις δημοτικές κοινότητες (όχι ενότητες) των έξι πόλεων, δηλαδή για τον αστικό ιστό της κάθε μιας πόλης και τα περίχωρά της, που σε κάθε απογραφή ήταν ίδια.
Ενδεικτικά, για την πόλη της Καβάλας η δημοτική κοινότητα περιλαμβάνει τις περιοχές Άσπρης Άμμου και Παλιού, αλλά όχι τη Νέα Καρβάλη ή χωριά των Φιλίπππων.
Για την Δράμα περιλαμβάνει τη Νέα Σεβάστεια αλλά όχι τον Ξηροπόταμο ή την Χωριστή. Για την Αλεξανδρούπολη περιλαμβάνει την Αγνάντια αλλά όχι Άβαντα ή Μάκρη, για τις Σέρρες περιλαμβάνει τον Ξηρότοπο αλλά όχι Λευκώνα ή Μητρούσι κ.ο.κ.
...και γίνεται χειρότερο
Δεν καταρρίφθηκε μόνο ένας αστικός μύθος εντός της ίδιας περιφέρειας. Η Καβάλα ήταν κάποτε μέσα στις 10 μεγαλύτερες πόλεις της χώρας και η 2η μεγαλύτερη στη βόρεια Ελλάδα.
Πλέον έχει ανταγωνιστές και στα (πιο) δυτικά της.
Από την απογραφή του 2021 προκύπτει ότι το μεγαλύτερο αστικό κέντρο στη βόρεια Ελλάδα μετά τη Θεσσαλονίκη είναι τα Ιωάννινα με 64.896 κατοίκους.
Ακολουθεί η Κατερίνη με 59.189 και η λίστα συνεχίζει με Αλεξανδρούπολη, Σέρρες, Ξάνθη, Κομοτηνή.
Η Καβάλα είναι στην 8η θέση στη βόρεια Ελλάδα και εκτός 20άδας μεγάλων πόλεων πανελλαδικά... Την έχουν ξεπεράσει Τρίκαλα, πόλη Ρόδου, Χανιά κ.α.
